روش تحقیق
سر فصل های مطالب
- برای شما فرصتی فراهم خواهد شد تا به سوالات خود درمورد يک مسئله به صورت علمی بيانديشيد.
- در این قسمت شما با نحوه تهیه و تدوین طرح تحقق آشنا خواهید شد.
- روش علمی برای تحقيق وانواع و ويژگی های آنرا را فراخواهيد گرفت.
- آغاز تحقيق از کجاست؟
تعيين موضوع تحقيق
- هدف از انتخاب موضوع چیست؟
- منابع برای انتخاب موضوع کدامند؟
- شرايط لازم برای انتخاب موضوع چيست؟
- ويژگی های يک عنوان خوب کدامند؟
بيان مسئله تحقيق
- چرا بيان مسئله تحقيق مهم است.
- دربيان مسئله تحقيق چه موضوعاتی بايد مطرح شوند؟
- نحوه نوشتن " بيان مسئله تحقيق " جگونه است.؟
- تعريف هدف و تقسيم بندی انواع آن را بيان کنيد.
- فوايد و خصوصيات اهداف رامشخص نمائيد.
- نحوه بيان اهداف را شرح دهيد.
- برای موضوع تحقيق انتخابی خود هدف اصلی و اهداف جزئی را بنويسيد.
فرضيه يا سوالات مهم
- تعريف فرضيه ، انواع آن و حصوصيات يک فرضيه خوب
- فرضيه هاچگونه روابط بين متغيرها رابيان می کنند؟
- سوالات مهم در کجا مطرح می شوند؟
- ويژگی ها و نحوه بيان سوالات مهم چگونه است؟
- چرا تعريف مفاهيم و متغير ها مهم است؟
- تعريف شرح و عملی مفاهيم ومتغيرها چگونه انجام می شوند؟
- تعريف متغير و انواع آن
مقياس اندازه گيری
- تعريف مقياس اندازه گيری و انواع مقياس ها
- خصوصيات يک مقياس اندازه گيری خوب
- سوالات مهم در کجا مطرح می شوند؟
- ويژگی ها و نحوه بيان سوالات مهم چگونه است؟
- تعريف جامعه آماری ، واحد مورد مطالعه
- چرا نمونه گيری می کنيم؟
- نمونه معرف و ملاکها برای انتخاب نمونه کدامند؟
- روش های نمونه گيری احتمالی و غير احتمالی چگونه انجام می شوند؟
روش های جمع آوری اطلاعات
- رايج ترين روش ها برای جمع آوری اطلاعت کدامند ؟
- محاسن ومعايب هريک از روش ها چيست؟
- ويژگی ها و انواع متداول هريک از روش ها کدامند؟
- اطلاعات را چگونه طبقه بندی و به رايانه بسپاريم؟
- متداول ترين روش های تجزيه وتحليل داده ها کدامند؟
- انواع خطا ها در جمع آوری و تجز] وتحليل داده هاو روش های کاهش آن
- حساسيت و اختصاصی بودن چيست وچگونه اندازه گيری می شوند؟
مرور بررسی های قبلی
- دلايل اهميت مرور بر بررسی های قبلی چيست؟
- چگونه بررسی های قبلی را مرور کنيم؟
- نحوه بيان مرور بر بررسی های قبلی چگونه است؟
برنامه ريزی اجرا
- مطالعه راهنما و پيش آزمون چگونه است؟
- جدول گانت چگونه ترسيم می شود؟
- چگونه فعاليت هارا سازماندهی کنيم؟
ملاحظات اخلاقی
- اهميت ملاحظات اخلاقی در چيست؟
- چگونه ملاحظات اخلاقی را در مراحلمختلف تحقيق بيابيم وبيان کنيم؟
محدوديت های تحقيق
- آيا شناخت محدوديت های تحقيق پيش از انجام آن امکانپذير است؟
- محدوديت هادرمراحل مختلف تحقيق کدامند؟
- چگونه فعاليت هارا سازماندهی کنيم؟
گزارش نويسی
- چرا گزارش نويسی اهميت دارد؟
- انواع روش های بيان گزارش تحقيق کدامند؟
- نحوه نوشتن يک مقاله تحقيقی و پايان نامه تحصيلی چگونه است؟
- نحوه بيان نقل قول ، زيرنويس ومنابع چگونه بايد باشد؟
فصل اول
ضرورت آشنائی با روش تحقیق ، مبانی و اصول اوليه در تحقیق
مقدمه
در اين قسمت توضیحاتی پیرامون ضرورت آشنائی با روش تحقیق ، مبانی و اصول اوليه در تحقیق ارائه می گردد انتظار می رود پس از مطالعه این قسمت فراگیر بتواند:
اهداف
شما دریابان این قسمت باید قادر باشید:
- تحقیق به روش علمی را تعریف کنيد.
- چرا و چه زمانی تحقيق آغاز می شود؟انواع آنرا معرفی نمايید.
- عناوين مهمترين بخش ها در هنگام تهيه طرح تحقيق را نام ببريد.
- برای شما فرصتی فراهم خواهد شد تا به سوالات خود درمورد يک مسئله به صورت علمی بيانديشيد.
- روش علمی برای تحقيق وانواع و ويژگی های آنرا را فراخواهيد گرفت.
- فراگیر همچنین متقاعد خواهد شد برای بررسی های علمی و دقیق نیازمند یادگیری روش تحقیق علمی می باشد.
در طول سالیان و از ابتدای حیات بشر ، انسان همیشه با تحقیق سروکار داشته است . آنچه در اینجا اهمیت دارد آنکه تحقیقی می تواند راهگشا باشد که بر اساس اصول و موازین علمی صورت پذیرد.
تحقیق در لغت به معنای درست و راست گردانیدن،پیدا کردن ، افتن ياجستجوی حقیقت آورده شده است. تعاریف به عمل آمده از تحقیق و پژوهش فراوانند. تحقیق به روش علمی را مجموعه مقررات و قواعدی دانسته اند که چگونگی جستجو برای افتن حقایق مربوط به پک موضوع را نشان م دهد.در جايی دیگر آن را حقیقت پژوهی ناميده اند و گروهی از دانشمندان اینگونه تحقیق را عملی منظم که در نتیجه آن پاسخ هائی برای سوالات مندرج در موضوع تحقیق بدست خواهد آمد تعریف کرده اند.
درهرصورت مشخص است که وجه اشتراک در همه این تعاریف جستجوی حقیقت است و حقیقت پک پدیده ذهنی است که با واقعیت ( یعنی وجود عینی ) مطابقت دارد.( هرچند ممکن است این امر در علوم تجربی صحیح باشد لیکن در علوم نظری چنین نیست) به هرحال مانيز در روش تحقیقی که بحث خواهیم کرد بدنبال افتن حقیقت خواهیم بود. به صورت خلاصه منظور ما از روش علمی تحقیق، مجموعه قواعد و رويه ای است که محقق برای جمع آموری حقایق و واقعیت ها دنبال می کند تا سپس آنها را تفسیر ، تبین و اثبات نماید.
جان ديوئی معتقد است:" اولين مرحله تحقيق احساس وجود يک مشکل است؛ به اين معنی که پژوهشگر در کار خويش با مانع يا مشکلی روبرو گرديده است که در حل آن ابهام يا ترديد دارد و نمی تواند در مقابل آن ساکت بماند."
بنابراين اين نقطه آغازين در انجام هرگونه پژوهش يا تحقيقی بسيار مهم است و نقش آموزش افراد برای مسئله يابی که در برخی نظام های آموزش و پرورش برآن بسيار تاکيد می شود نيز از همين امر نشات می گيرد. هرچه ضرورت پرسش در هنگام تدريس برای فراگير بيشتر مطرح شود و از او خواسته شود تا ذهن خود را برای طرح سوالات بيشتر فعال سازد می توان انتظار داشت که در آينده نياز به تحقيق و پيشرفت در او ارتقا يابد. (مثال)
اولين مرحله از تقسيم بندی تحقيق را می توان منوط به هدف از انجام تحقيق دانست.بدين صورت که آيا هدف از انجام تحقيق علائق علمی محقق است يا احتياجان عملی . بدين شکل که محقق برای موشکافی در تجربيات خود و ديگران ، کنجکاوی های علمی ويا الهامات وفرضيات علمی محض بنبال اجرای تحقيق است و يا اينکه هدف کسب اطلاعاتی است که بتواند مشکل يا مسئله فوری را حل نموده ويا زمينه را برای تصميمم گيری در مورد يک موضوع يا مسئله خاص فراهم نمايد. چنانچه هدف اول مد نظر باشد با تحقيق بنيادی يا Basic Research روبرو هستيم که در تعريف آن گفته ميشود: " تحقيقی است که برای گسترش و بسط دانش يا علوم پايه در يک نظام و بخاطر فهم آن طرحريزی می شود.ممکن است همه يا بخشی از اين دانش در آينده کاربد داشته باظد ولی معمولا خود محقق در کاربرد نقشی ندارد." اکا چنانچه تحقيق برای هدف دوم انجام شود آنرا تحقيق کاربردی يا Applied Research می نامند و در تعريف آن گفته می شود: " اين نوع تحقيق برروی يافتن راه خل مسائل فوری با ماهيت عملی متمرکز می شود و بنابراين اين تحقيقات جنبه عملی داشته و معمولاخود محققين درکاربرد نتايج دخيل می باشند."
بديهی است تقسيم بندی های متعدد ديگری برای روش های تحقيق وجو دارد که در ادامه مباحث مورد بررسی و بحث قرار خواهد گرفت.
آنچه در اين مقدمه اهميت دارد آنکه تخقيق از ديرباز با آدمی همراه بوده است و در طول تاريخ به شيوه ها و روش های مختلفی آنرا انجام داده است . چنانچه انسان با تحقيق آشنا نمی شد و و اقدام به انجام آن نمی کرد آيا دانش و علم انسان تا بدين پايه امروزی بود ، مسلما پاسخ منفی است ( من هميشه در کلاسهای خود برای دانشجويان اين جمله را ياد آوری می کنم که چنانچه دانشجو به اندازه استادش بداند هيچگاه نبايد توقع پيشرفت علم را داشته باشيم و اين واقعيتی است که نگاه به تاريخ علم و پيشينيان آنرا برای ما بيشتر مشخص خواهد نمود) بنابراين تحقيق هم از ديدگاه فردی و هم از ديدگاه اجتماعی يک ضرورت است و انسانی که جستجو و تحقيق را در زندگی خود نداشته باشد ، تصوری از رشد و تکامل هم برای او نمی توان داشت.علاوه براين ضرورت انجام تحقيق از ديگاه علمی نيز انکار ناپذير است چه "تحقيق را مايه حيات علم دانسته اند" و بدون انجام تحقيق علم همچون آبی که در حائی ماند باشد دچار گنديدگی و تبديل شدن به لجنزار خواهد شد.
تمرین کلاسی
پرسش شما در زمینه موضوع انتخابی برای تحقیق چیست؟
چگونگی و نحوه انتخاب موضوع
مقدمه
در اين قسمت شما با چگونگی و نحوه انتخاب موضوع آشنا خواهيد شد تا بتوانيد پس از مطالعه اين قسمت موضوعی را برای تحقيق انتخاب نمائيد.
اهداف درس
شما درپايان اين قسمتبايد قادر باشيد:
- منابع انتخاب موضوع را بشناسيد.
- شرايط لازم برای انتخاب موضوع را بيان نمائيد.
- در هنگام ارائه موضوع تحقيق ويژگی های يک عنوان خوب را رعايت کنيد.
در قسمت مقدمه گفتيم آغاز يک تحقيق با احساس وجود يک مشکل همراه است. در اين مرحله آن احساس بايد به صورت يک " پرسش " در آيد و بيان شود. بديهی است اين پرسش همانگونه که در مثال قسمت قبل گفته شد از مسائل روزمره تا مباحث و فرضيات پيچيده علمی را دربرگيرد. مهم آنست که به شيوه ای علمی و صحيح بيان شود. با در نظر گرفتن دو تقسيم بندی مهم در زمينه علائق علمی و احتياج عملی شما ممکن است تحقيقی بنيادی يا کاربردی را در نظر بگيريد.
- برای افراد متخصص معمولا کار انتخاب موضوع برای تحقيق با مشکل کمتری نسبت به سا يرين انجام می گيرد بويژه دانشجويان که اغلب با وسواس وکل نگری بيشتری به انتخاب موضوع می پردازند.
- مهمترين منابع برای انتخاب موضوع تحقيق به شرح زير می تواند باشد:
- استفاده از تجارب : شما به عنوان دانشجوئی که در مراحل پايانی تحصيل خود هستيد ودر طول دوران تحصيل با مسئل و مشکلات مختلفی برخورد داشته ايد که هرکدام آنها می تواند موضوعی مناسب برای تحقيق باشد. بويژه افرادی که در حيطه توانبخشی به تحصيل ياکار مشغول هستند از تجربيات و مسائل يش آمده درهنگام کار با بيماران و معلولان موضوعات بديع و تازه ای برای تحقيق سراغ دارند که می تواند برای انجام مطالعه و تحقيق در نظر گرفته شود.
- استنتاج از نظريه ها و فرضيه ها: در زمينه کار تخصصی شما نظريات و فرضيه های گوناگونی وجود دارد. محقق می تواند با مطالعه دقيق آنها و با ابداع فرضيه جديد به يک مطالعه تازه اقدام نمايد.
- استفاده از متون درسی و مجلات تخصصی: سراسر کتب درسی آکنده از مطالب ارزندهای در مورد موضوعات خاص علمی است.بيان تئوری ها و نظريات علمی درکتب درسی و مرجع نيز می تواند زمينه مناسبی برای يافتن موضوع تحقيق باشد. همينطور مجلات علمی و تخصصی در رشته های مختلف علمی تماما" به ارائه گزارش تحقيقات انجام شده می پردازند که خصلت تکرار پذيری تحقيق خود زمينه را برای انتخاب موضوعاتی برای انجام تحقيق فراهم خواهد نمود.
- دولت ها ، دانشگاه ها وموسساه پژوهشی خصوصی : در بسياری از موارد وزارتخانه ها ، سازمانها و نهادهای مختلف دولتی اقدام به ارائه فهرستی از عناوين پژوهشی مورد نياز خود می کنند که با توجه به تخصص خود می توانيد به انتخاب موضوع بپردازيد. در دانشگاهها نيز اغلب گروه های آموزشی فهرست عناوين مناسب برای تحقيق در آن گروه را تهيه و در اختيار دانشجويان قرار مي دهند . بتازگی در ايران و از سال های قبل در ممالک پيشرفته موسسات خصوصی پژوهشی وجود دارند که انان نيز همه ساله فهرستی از عناوين تحقيقاتی خود را منتشر می کنند که برای انتخاب موضوع و انجام تحقيق مورد استفاده قرار ميگرد. نکته حائز اهميت آنکه اين گونه موسسات ونيز موسسات دولتی در صورت تائيد طرح پژوهشی شما برای انجام تحقيق معمولا سهمی از هزينه هارا برعهده خواهند گرفت.
- مهمترين شرايط برای انتخاب موضوع به شرح زير مورد ملاحظه قرارمی گيرد:
- قابليت اجرا: سه شرط نيروی انسانی ماهر ، منابع مالی مناسب و کافی و امکانات مناسب برای انجام هر تحقيقی ضروری است.
- تازگی و عدم دوباره کاری: تنها در سه وضعيت زير می توان به انجام تحقيق روی موضوعی که قبلا روی آن کار شده است اقدام کرد.
- در شرايط زمانی متفاوت
- در شرايط جغراقيائی مختلف
- درصورت عدم دستيابی به نتايج کافی
- تناسب با زمان : تحقيق از نظر زمانی بايد در محدوده ای مناسب صورت پذيرد تا در زمان تعيين شده دستيابی به داده ها و کسب نتايج با مشکلی مواجه نشود.
- مناسب بودن : دقت کنيد و به دوسوال پاسخ دهيد: وسعت مسئله مورد نظر چقدر است؟ و شدت مسئله به چه ميزان می باشد؟
- باصرفه بودن : آيا بلحاظ مفهوم هزينه-اثربخشی تحقيق و انجام هزينه در مورد آن اثربخشی کافی خواهد داشت؟
- ملاحظات اخلاقی : از جمله مهمترين شرايط برای انتخاب موضوع عدم تضاد و مواجهه آن با ملاحظات اخلاقی است. اصولا رفتن به دنبال موضوعاتی که انجام آن با مشکلات و مسائل اخلاقی زياد مواجه باشد توصيه نمی گردد. در حيطه توانبخشی بواسطه کار با موضوعات انسانی رعايت اين امر بشدت مطرح است.
- علاقمندی و دانش محقق : نياز به توضيح نيست که اين هردو برای انجام هر تحقيقی ضروری است و عاملی برای بالارفتن سرعت و کيفيت تخقيق می باشد.
- در هنگام نوشتن عنوان بايدخصوصياتی که برای يک عنوان خوب برشمرده می شونددر نظر گرفت . اين موارد عبارتند از:
- از کلمات کوتاه ، رسا ودر حد امکان از يک زبان استفاده شود
- عبارت گويا باشد و گيج کننده نباشد.ازاختصارات که ممکن است مخفف عبارات مختلفی باشند پرهيز شود.
- در تحقيقات توصيفی بيان مکان و زمان تحقيق در عنوان ضرورت دارد.
- در عنوان دقيقا" آنچه محقق بدنبال تعيين آن است بيان شود.
- سعی شود دامنه تحقيق محدود در نظر گرفته شود.
- عنوان را غير سوالی مطرح نمائيد.
- از کلمات مناسب ومطلوب استفاده شود
مرور بررسی های قبلی
مقدمه
در اين قسمت توضيحاتی پيرامون ضرورت بررسی مطالعات قبلی و نحوه انجام آندرهنگام تهيه طرح تحقيق تحقيق ارائه می گردد .
اهداف درس
شما درپايان اين قسمتبايد قادر باشيد:
- دلايل اهميت مرور بر بررسی های قبلی چيست؟
- چگونه بررسی های قبلی را مرور کنيم؟
- نحوه بيان مرور بر بررسی های قبلی چگونه است؟
برای کسب اطلاعات در زمینه مورد تحقیق می باید به منابع مرجع مراجعه نمود منظور از منابع مرجع هر فرد یا هر چیزی است که به عنوان ماخذ اطلاعات مورد مراجعه قرار می گیرد بویژه آنها که مورد مراجعه فوری قرار می گیرند. کتابهای مرجع معمولا به گونه ای تالیف می شوند که هر کسی می تواند اطلاعات مورد نیاز خود را به راحتی و سرعت در آنها پیدا کند. مهمترین منابع دردسری عبارتند از:
- نظرات افراد متخصص و صاحب نظران
- منابع منتشر شده
ـ مراجع غیر ادواری شامل:
کتابشناسی ها
دانشنامه ها
فرهنگ ها
دستنامه ها
درسنامه ها
دستور نامه ها
سالنامه ها
اطلس ها
نشان نامه ها
سرگذشت نامه ها
- مراجع ادواری شامل :
کتابشناسی ها
فهرست های مندرجات :کتاب، نشریات ادواری مثل ژورنالها
- منابع منتشر نشد ه
پایان نامه ها
گزارش های فنی
گزارش تحقیق
آمارها
پروانه های ثبت اختراعات
صورت جلسه ها
مشاهدات فردی
- بانکهای اطلاعاتی در اینترنت همچون :
Medline برای استفاده از مدلاین می توانید از لینک های سمت راست صفحه استفاده کنید.
بیان مسئله تحقیق
مقدمه
دراين قسمت شما با نحوه بيان و يا توين مسئله تحقيق آشنا می شويد.وظيفه محقق در اين قسمت ارائه مطالبی است تا بدان وسيله گروه آموزشی ويا پژوهشی تصميم گيرنده جهت پذيرش موضوع تحقيق را متقاعد سازد که موضوع انتخاب شده از اهميت و کفايت لازم برای انجام تحقيق برخورداراست.
اهداف درس
شما درپايان اين قسمتبايد قادر باشيد:
- چرا بيان مسئله تحقيق مهم است.
- دربيان مسئله تحقيق چه موضوعاتی بايد مطرح شوند؟
- نحوه نوشتن " بيان مسئله تحقيق " جگونه است.؟
- بدنبال پيدا کردن مساله و تدوين پرسش تحقيق لازم است تا به شکلی جزيي تر در مورد مساله وخصوصيات آن و مشکلات ناشی از وجود آن در جامعه اظهار نظر کرد. اين بيانات بايد براساس دانستنی های موجود در منابع علمی نسبت به مساله شکل داده شود.هرچه استناد ها به منابع در اين قسمت بيشتر صورت پذيرد ، پذيرش سهل تر برای تحقيق را نزد تصميم گيرندگان به دنبال خواهد داشت.
- توصيه می شود تا قبل از نوشتن اين قسمت ، اقدام به تجزيه و تحليۀ مساله کرد. با اين کار نسبت به متغيرهای تاثير گذار بر آن به خوبی آشنا شده و از آنها به هنگام نوشتن می توان استفاده نمود. برای اين کار می توان یکي از روش های موجود را بکاربست. متداولترين روش ها برای تجزيه و تحليل مساله عبارتند از:
- شبكه علیت (مثال)
- نمودار استخوان ماهي (مثال)
- نمودارشش كلمه اي( که؟ ،کي؟ ،کجا؟ ، چگونه؟ ،چي؟ ،چرا؟)(مثال)
- برای بيان مساله تحقيق بايد به نكات زير توجه نمود و سعی کرد تا به شيوه ای مناسب موارد زير در متن آورده شود:
- اطلاعات زمينه اي در مورد موضوع مورد مطالعه
- توصيف دقيق مسأله
- نحوه بروز يا وقوع
- وسعت و شدت مساله و عوارض ناشی از آن در جامعه
- عوامل دخيل در بروز مسأله
- نحوه برخورد فعلي با مساله
- آنچه درمورد راه حل مساله می انديشيد
- فوايد پژوهش و نتايجي که از حل مشكل انتظار مي رود .
تمرین کلاسی
- مساله تحقيق انتخابی خود را با يکی از روش ها تجزيه و تحليل نماييد و سپس آن را بيان کنيد.
اهداف تحقيق
مقدمه
در اين قسمت شما با نحوه تدوين و ارائه اهداف تحقيق خود آشنا می شويد.
اهداف درس
شما درپايان اين قسمت بايد قادر باشيد:
- تعريف هدف و تقسيم بندی انواع آن را بيان کنيد.
- فوايد و خصوصيات اهداف رامشخص نمائيد.
- نحوه بيان اهداف را شرح دهيد.
- برای موضوع تحقيق انتخابی خود هدف اصلی و اهداف جزئی را بنويسيد.
اهداف تحقیق
بدنبال نوشتن قسمت بیان مسئله تحقیق لازم است تا اهداف تحقیق را برشماریم. ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که هدف چیست؟ به تعبیر دیگر باید مشخص نمائیم که انتظار داریم از اين مطالعه به چه نتایجی دست پیدا کنیم. درتعریف هدف گفته اند: " هدف نقطه ای است که محقق قصد رسیدن بدان را دارد تا در آنجا به داوری بپردازد". از سوی دیگر " مقصود و منظور نهایی از تحقیق را نیز هدف دانسته اند."چنانچه اهداف یک تحقیق بخوبی نوشته شود محقق در می یابد که نیاز به چه نوع اطلاعاتی دارد و از چه راههایی باید به جستجوی آنها بپردازد و این خود راه گشای نحوه انجام تحقیق نیز خواهد بود.
در تقسيم بندی اهدافتحقیق معمولا" بدین گونه عمل می شود:
اول" هدف کلی"که منظور همان موضوع تحقیق است که قصد مشخص نمودن آنرا داریم و به عبارتی آنچه در پایان مطالعه قصد رسیدن بدان را داریم " هدف کلی"معمولا در یک جمله قابل فهم صریح و رسا و مختصر بیان می شود که برای خواننده گویا و قابل فهم است.(مثال اول )
در گونه دوم" اهداف جزئی یا اختصاصی" تحقیق بیان می شود. ایناهداف از تفسیم یا شکستن " هدف کلی"به اجزای کوچکتر بدست می آیند.اهداف جزئی راه رسیدن به " هدف کلی" را قدم به قدم مشخص می نماید.(مثالدوم و سوم)
تنظیم اهداف چنانچه به خوبی صورت بپذیرد بر متمرکز ساختن مطالعه به جنبه های اساسی آن وجلوگیری کردن از جمع آوری اطلاعاتی که به آنها نیاز وجود ندارد، تاکید می کند.
چرا نوشتن اهداف مهم است و چه خصوصياتی بايد داشته باشند:تنظیم اهداف برای یک مطالعه تحقیقی باید بر اساس ملاکهای مشخص صورت پذیرد که مهمترین آنها عبارتند از:
اهداف قابل حصول باشند. بدین شکل که مقصود و منظور محقق را بطور کامل برساند و توانایی سنجش موضوع را داشته باشد.
اهداف صریح و روشن بیان شوند. هیچگونه ابهامی در هدف قابل قبول نیست باید مشخص شود که دقیقا چه چیزی باید اندازه گیری شود.
اهداف باید قابل اندازه گیری باشند. تحقیق به روش علمی بر پایه اندازه گیری استواراست و بیان اهداف درقالب های قابل اندازه گیری کار مطاله را ساده تر می سازد.
توصیه می شودبه هنگام تنظیم اهداف اختصاصی ازالگوی ویژه ای استفاده نمائید:(مثال چهارم )
هدف یا هدف هایی رابرای تعیین نمودن ارزش کمی موضوع انتخاب کرده و بنویسید.
هدف یا هدف هایی را برای روشنگری در مورد موضوع انتخاب کرده و بنویسید.
هدف یا هدف هایی را برای تعیین علل احتمالی موضوع بنویسید.
در مطالعات کاربردی پیشنهاد می شود که یک هدف کاربردی در زمینه نحوه بکارگیری نتایج بنویسید.
نحوه بیان اهداف موضوعی مهم در نوشتن طرح تحقیق است.اصول زیر می تواند بعنوان راهنما مورد استفاده قرار گیرند:
اهداف رابا استفاده از افعال عملی که برای اندازه گیری و سنجش مناسب هستند بیان نمائيد. (افعال مناسب مانند: تعیین کردن،مشخص نمودن ، مقایسه کردن و افعال نامناسب مانند: درک کردن ، فهمیدن ، اعتقاد داشتن و... )
اهداف واقع بینانه بیان شوند که تحت شرایط کاری بتوان به آنها دست یافت.
اهداف دقیقا از آنچه مطالعه برای آن انجام می شود به صورت منطقی پیروی می کند.
اهداف به زبانی علمی، روشن ، صریح ودقیقاآنچه تصمیم به انجام آن داریم مشخص شود.
فرضیه یا سوالات مهم
مقدمه
در اين قسمت توضیحاتی پیرامون ضرورت داشتن فرضيه و ویژگی های آن و نیز نحوه ارائه سوالات مهم در تحقیق ارائه می گردد .
اهداف درس
شما دریابان این قسمت باید قادر باشید:
- تعريف فرضيه ، انواع آن وخصوصيات يک فرضيه خوب را بیان کنید.
- توضیح دهید فرضيه هاچگونه روابط بين متغيرها رابيان می کنند؟
- با ذکر مثال بیان کنید سوالات مهم در کجا مطرح می شوند؟
- ويژگی ها و نحوه بيان سوالات مهم را مشخص نمائید.
- قدرت تصور در انسان يکی از ويژگيهای مهم می باشد اين قدرت به فرد امکان می دهد تا در مورد موضوعات مختلف بيانديشد، حدس بزند، تصوير ذهنی ايجاد کند و راه حل های مختلف پيشنهاد کند. در تحقيق به روش علمی که حول محور يک مسئله يا مشکل صورت می پذيرد، از اين قدرت تصور و حدس ذهنی برای تدوين يک يا چند فرضيه برای نتيجه تحقيق استفاده می شود. از اين رو می توان فرضيه تحقيق را يک حدس علمی يا پيش داوری دانست که بوسيله ی جمع آوری حقايقی که منجر به قبولی يا رد آن فرضيه می شود مورد آزمايش قرار می گيرد. به عبارت دیگر فرضيه را راه حل پيشنهادی محقق برای مسئله تحقيق و يا نتيجه تحقيق دانسته اند.
- گاهی اوقات از يک فرمول برای بيان فرضيه استفاده می شود، بدين شکل که:"اگر چنين و چنان رخ دهد چنين و چنان خواهد شد" . اين تعبير ساده و روان به محقق امکان می دهد تا بتواند در جريان تدوين مسئله تحقيق خود، فرضيه ای مناسب که به طور قطعی با کل پژوهش او در ارتباط خواهد بود، بيان نمايد. نکته با اهميت در اینجا آن است که محقق بايد دقت نمايد که در جريان انجام تحقيق ، او صرفا" قصد آزمايش فرضيه را دارد نه اثبات آن ، البته چنانچه در پايان تحقيق ،نتايج ، حاکی از اثبات فرضيه او بود می تواند آن موضوع به شکل يک بحث علمی مورد عنايت قرار دهد.
- در هنگام بيان فرضيه محقق به بررسی روابط بين متغيرها می پردازد. به طور متداول اين بيان به سه شکل صورت خواهد گرفت:
- بررسی رابطه علت و معلولی بين دو يا چند متغير( مثال)
- بررسی همبستگی و شدت آن بين دو يا چند متغير (مثال)
- بررسی و مقايسه ميزان تفاوت تاثير دو يا چند متغير بر يک يا چند متغير(مثال)
- محقق برای تهيه فرضيه مناسب تحقيق عمدتا از منابع علمی در اختيار خود کمک خواهد گرفت. يافته های علمی قبلی که در زمينه موضوع تحقيق انجام گرفته است يکی از منابع اصلی برای تهيه فرضيه است. همچنين تجربيات شخصی فرد محقق می تواند نقش مهمی را در اين زمينه ايفا نمايد. گاهی اوقات فرضيه هائی مبتنی بر خيال و با مطالب غير علمی، الهامات و پيشنهادات غير عادی هم مطرح می شود که در برخی موارد به نتايج خوبی نيز نائل گرديده است.(مثال)
- بيان يک فرضيه ممکن است به شکلی مثبت انجام شود که در آن رابطه بين دو يا چند متغير يا تفاوت بين آنها بصورت احتمالی وبه شکل خبری مثبت بيان می شود.
- گاهی در فرضيه منکر وجود رابطه بين متغيرها شده و آنرا به شکل جمله خبری منفی بيان ی نمايند.
- ممکن است در فرضيه موضوع به شکل ضمنی مطرح شود.
- ملاکهای مختلفی برای يک فرضيه خوب برشمرده اند که مهمترين آنها عبارتند از:
- روش ، معين و مشخص
- داشتن حدود مشخص ،کوتاه و مختصر
- قابليت اندازه گيری داشتن
- قابل فهم بودن (تعريف مناسب و خوب)
- بيان بر اساس تئوری ها و نظريه های موجود
مرتبط بودن با عنوان تحقيق
- يک نکته قابل توجه در مورد دانشجويان بويژه در دوره های کارشناسی ارشد آن است که در نوشتن فرضيه برای طرح تحقيق خود دچار اين چالش می شوند که آيا در طرح تحقيق نيز بايد " فرضيه آماری صفر يا خنثی (H0) " و نيز" فرضيه تحقيق يا ( H1 ) " را بنويسند يا خير؟ پاسخ آن است که در طرح تحقيق صرفا نياز به نگارش " فرضیه تحقيق " وجود دارد وبه " فرضيه آماری خنثی يا صفر" که در آن هرگونه تفاوت يا تغييری رد می شود نداريم. در حاليکه در" فرضيه تحقيق " پيش بينی و جهت گيری محقق نشان داده می شود. نکته دوم و ضروری آنکه " فرضيه تحقيق " را به دوگونه می توان نوشت:
- فرضيه دو دامنه: که اختلاف را بدون در نظر گرفتن سمت و جهت آن بيان می کند.(مثال)
- فرضيه يک دامنه : که جهت گيری محقق را در نوع تفاوت بيان می کند. (مثال)
- لازم است به ذکر است که مطالعات تحليلی و تجربی به طور اصولی نيازمند به داشتن فرضيه هستند و اين يک الزام منطقی است ليکن در مطالعاتی که صرفا به صورت توصيفی انجام می شوند نيازی بداشتن فرضيه نيست بلکه در اين گونه موارد از سوالات مهم برای تدوين آنچه بايد مورد اندازه گيری قرار گيرد استفاده می نمائيم.
- فرضيه و سوالات مهم عمدتا از اهداف تحقيق حاصل می شود بويژه در موردسوالات مهم بايد دقت نمود که با دقت در هدف نوشته شده بايد سوالاتی را تهيه نمود که با پاسخ بدانها بتوانيم به هدف موردنظر دست پيدا کنيم. بديهی است در مورد تحقيقات تجربی و تحليلی که معمولا حول يک سوال مشخص و رسيدن به پاسخ آن انجام می شود. فرضيه ما هم در همان مسير و در پاسخ به سوال تحقيق تدوين خواهد شد. نکته حائز اهميت در نوشتن سوالات مهم آن است که بايد دقت نمائيم در حد ضرورت سوالات را مطرح نمائي و چه جزئيات سوالات بايد در برگه پرسشنامه يا برگه مشاهده و يا برگه مصاحبه که بعدا توضيح خواهيم داد آورده شوند. (مثال)
تعریف مفاهیم و متغیرها
مقدمه
در اين درس شما با نحوه تعريف متغير ها و مفاهيم در تحقيق خود آشنا می شويد.
اهداف درس
- چرا تعريف مفاهيم و متغير ها مهم است؟
- تعريف شرح و عملی مفاهيم ومتغيرها چگونه انجام می شوند؟
- تعريف متغير و انواع آن
مفهوم و متغیر دو عنصر هستند که در اغلب تحقیقات حضوری تام و تمام دارند. در تحقیق به روش علمی یکی از حساسترین اقدامات تعریف صحیح و مناسب از این دو عنصر می باشد. اهمیت کار در این مرحله به صورتی است که لازم است با توجه به ویژگی های تحقیق به روش علمی دو گونه تعریف بدست می دهیم. تعریف شرحی و تعریف علمی و این دو تعریف را در مورد هر دو عنصر باید ارائه کرد. تفاوت بین مفهوم و متغیر در یک تحقیق شاید بسیار ظریف باشد. منظور از مفهوم آن عنصری از تحقیق است که محقق قصد اندازه گیری آن را ندارد لیکن باید برای سایرین به طور مشخص آنرا تعریف نماید تا دیگران منظور و مقصود محقق را از آن واژه یا مفهوم درک نمایند و متغیر آن عنصری است در تحقیق که محقق دقیقا قصد اندازه گیری آنرا دارد و ضروری است دیگران درک مشخصی از آن بر اساس تعریفی که محقق ارائه می کند داشته باشند.
- از همین جهت است که هم در تعریف مفاهیم و هم در تعریف متغیرها به دو گونه از تعریف روبرو هستیم. تعاریف شرحی عمدتا از لغت نامه ها ، دائره المعارف ها ، کتاب های مرجع و کتب درسی و... اقتباس می شود و تنها عنصر مورد نظر را تعریف نظری یا تئوری می نماید. به عبارت دیگر تعریف یک مفهوم بوسیله مفاهیم دیگر که معمولا از مطالعات و نظریه های موجود نشات می گیرد و با بیانی علمی ارائه می شود.بدیهی است در هنگام تعریف ذکر منبع مورد استفاده ضرورتی اجتناب ناپذیر است. (مثال) اما در تعاریف عملی که به طور مشخص بر عهده محقق قرار دارد محقق آنچه را که از این عنصر در این تحقیق خاص مد نظر دارد بیان می کند. به بیان دیگر محقق به مشخص ساختن و تعریف نمودن آن متغیر و تعین کردن عملیات و معیارهای تجربی که برای اندازه گیری و سنجش آن لازم است می پردازد. (مثال)
- تعریف متغیر : متغیر مشخصه یک عنصر پدیده موجود زنده و یا هر چیزی است که قابلیت تغییر داشته و می تواند مقادیر مختلفی را بپذیرد. آنچه اهمیت دارد آنکه باید دقت شود در هر تحقیق ما متغیرهای خاص خواهیم داشت و اینگونه نخواهد بود که همه آنچه در یک مطالعه بعنوان متغیر حضور دارند برای تحقیق نامطلوب است. از سوی دیگر نوع متغیر علیرغم مشابه بودن عنوان از یک مطالعه به مطالعه دیگر ممکن است متفاوت باشد. (مثال)
- متغیر را براساس عوامل مختلف به گونه های متفاوتی تقسیم بندی می نماید:
- چنانچه اهداف تحقیق مد نظر قرار گیرند 2 گونه متغیر خواهیم داشت:
- متغیر مستقل: آن متغیری است که محقق تاثیر آن را بر سایر متغیرها مورد سنجش قرار می دهد. (مثال)
- متغیر وابسته: آن متغیری است که متغیر مستقل بر روی آن اثر می کنند. (مثال)
- متغیر زمینه ای (جمعیت شناسی یا دموگرافیک):در مطالعات بر روی جوامع انسانی برخی متغیرهای وابسته به جمعیت حضور دارند که سنجش آنها به نحوی مورد استفاده ما خواهد بود. این متغیرها خصوصیات جامعه مورد مطالعه را به نحوه مطلوبی توصیف می کنند. (مثال)
- متغیر مداخله گر: آن متغییری است که بر روی رابطه علت معلولی بین دو یا چند متغیر تاثیر می گذارد و باعث قوی یا ضعیف شدن رابطه بین متغیرها از حد واقعی آنها می شود.(مثال)
- اما شکل ديگر بر اساس خصوصیات متغیر تقسیم بندی صورت بگیرد:
- متغیر کمی: و آن متغیری است که با عدد نمایش داده می شود. بدیهی است این متغیر همچون تقسیم بندی معمول در اعداد به دو دسته متغیر گسسته و پیوسته تقسیم خواهد شد که متغیر پیوسته مقادیر کسری را هم می پذیرد ولی گسسته این امکان را ندارد. (مثال)
- متغير کيفی: این متغیری است که کیفیت صفات با آن معرفی می شود.
- متغیر مرکب: متغیری را که از ترکیب دو یا چند متغیر به وجود می آید می نامند. (مثال)
- در همین جاست که تعریف متغیر آنهم به شکل عملی یا کاربردی ضرورت پیدا می کند. تعریف عملی باید بر اساس ملاکهایی صورت بگیرد که مهمترین آنها عبارتند از:
- قابلیت انجام داشته باشند
- دقیق و مشخص باشند
- قابلیت اندازه گیری داشته باشند
مقياس اندازه گيری (مقياس متغير)
مقدمه:
در اين درس شما با نحوه تعيين مقياس اندازه گيری در تحقيق خود آشنا می شويد.
اهداف درس:
- تعريف مقياس اندازه گيری و انواع مقياس ها
- خصوصيات يک مقياس اندازه گيری خوب
- سوالات مهم در کجا مطرح می شوند؟
- ويژگی ها و نحوه بيان سوالات مهم چگونه است؟
يکی از ويژگيهای متغير قابليت اندازه گيری آن است. چنانچه از وزن به عنوان يک متغير نام ببريم بهترين راه اندازه گيری آن بر اساس کيلوگرم يا گرم می باشد در مورد قد هم سانتيمتر يا متر از عهده آن برمی آيد. اما در مورد رضايت بيماران از نحوه ارائه خدمات يا ميزان شنوائی يا ناتوانی و معلوليت از چه ملاکهائی بايد استفاده کرد. برای اندازه گيری يک عنصر نياز به مقياس اندازه گيری وجود دارد. مقياس اندازه گيری کمک می کند تا شما امکانی را برای اندازه گيری يک متغير تعريف نمائيد. برای اينکار لازم است با مقياسهای اندازه گيری متداول و مرسوم آشنا شويد. چهار دسته عمده از متغيرها عبارتند از:
- مقياس اسمی: اين مقياس شامل يک يا جند گروه با طبقه است که از نظر کيفی با هم متفاوتند اما بين گروهها هيچگونه ارجحيتی وجود ندارد. (مثال) ممکن است برای هر گروه يا طبقه شماره ای در نظر گرفته شود که ارزش ندارد بلکه جنبه" کد" يا شناسائی دارند.
- مقياس رتبه ای: اين مقياس نسبت به مقياس اسمی خصوصيت اضافه ای دارد که در بين گروهها از نظر متغير مورد نظر برتری وجود دارد اما اين برتری قابل سنجش و مقايسه با ساير گروهها نيست . گروهها هم يکسان نيستند. گروهها نسبت به هم روی پله های يک نردبان قرار گرفته اند. (مثال)
- مقياس فاصله ای: در اين مقياس فاصله بين گروهها با هم مساوی در نظر گرفته شده است. اما صفر در اين مقياس فقدان خاصيت مورد نظر اندازه گيری نيست. اختلاف مساوی بين هرجفت از اعداد نمايانگر اختلاف مشابه در خصوصیت مورد اندازه گيری است. (مثال)
- مقياس نسبی: در اين مقياس خصوصيت اضافی آن است که صفر دليلی برای فقدان خاصيت مورد اندازه گيری است و در نتيجه نسبت بين اعداد در اين مقياس همان نسبت مقدار خاصيت مورد اندازه گيری است. (مثال)
- شما به عنوان محقق برای اندازه گيری متغير خود ضروری است تا دست به انتخاب مقياس اندازه گيری بزنيد. تعريف مقياس و نوع رده ها یا گروه هائی که در مقياس خود در نظر می گيريد بر عهده شماست که بايدمبتنی بر خصوصت علمی قدرت و رجحان مقياس باشد. نکته مهم آنکه قدرت و برتری مقياس های فوق بتدريج از مقياس اسمی به مقیاس نسبی افزايش می يابد و شما بايد هميشه از قویترين مقياس برای سنجش استفاده نمائيد. (مثال)
- يک مقياس خوب بايد دارای ويژگيهای زير باشد:
- علمی : بر گرفته ومتناسب با اصول علمی باشد.
- جامع : : بتواند تمام موارد متغيررا شامل شود.
- مناسب : برای اندازه گيری آن متغير باشد.
- قوی : تلاش شود قويترين مقياس باشد.
- غير قابل جمع : رده های مشترک نداشته باشد.
- رده های کافی : موردی را فراموش نکرده باشيم.
- رده های تعريف شده : گروهها و رده های آن تعريف شده باشند.
- عملی : قابليت انجام داشته باشد.
جامعه مورد مطالعه
مقدمه:
در اين درس شما با جامعه مورد مطالعه در تحقيق خود آشنا می شويد.
جامعه مورد مطالعه
جامعه مورد مطالعه ، جمعيتي است كه مطالعه بر روي آن انجام مي شود . لزوما“ اين جامعه انسانها نيستند بلكه مي تواند پديده ها ، اشيا و موجودات زنده باشند.
جامعه مورد مطالعه(نمونه گيري)
مناسب ترین جامعه برای بررسی آن است که کل جامعه تحت مطالعه قرار گیرند. به عبارتی سرشماری انجام شود. در این حال جمعيت آماري برابر با جمعیت کل جامعه خواهد بود. اما معمولامحدوديت ها ي زماني و اعتباري (هزينه ها) ، دقت در گردآوري داده ها و كنترل آن، نیروی انسانی و تجهیزات و امکانات سبب استفاده از نمونه گيري براي سرشماري است. در نمونه گیری اصل بر این قرار داده می شود که چنانچه از مناسبات آماری صحیح استفاده شود امکان تعمیم نتایج و اطلاعات بدست آمده از مطالعه بر روی نمونه به جامعه اصلی وجود دارد. متداول ترين روش هاي نمونه گيري عبارتند از:
- نمونه گيري احتمالي و غير احتمالي
نمونه گيري احتمالي
در نمونه گیری احتمالی از قوانین احتمالات برای نمونه گیری استفاده می شود. بدین صورت که به هریک از اعضای جامعه شانس معین برای حضور در نمونه داده می شود. برای انجام نمونه گیری ابتدا از فرمول تعیین حجم نمونه استفاده می گردد و پس از تعیین حجم نمونه و چارچوب نمونه گیری ( فهرست اسامی اعضای جامعه ) با یکی از روش های زیر اقدام به نمونه گیری می شود.
- نمونه گيري ساده تصادفي
- نمونه گيري منظم
- نمونه گيري طبقه اي
- نمونه گيري خوشه اي
- نمونه گيري چند مرحله اي
نمونه گيري غير احتمالي
در این روش اصولا بحث تعمیم نتایج به جامعه مورد مطالعه مطرح نیست. با توجه به محدودیت در جمع آوری اطلاعات و بويژه در تحقیقات شبه تجربی که نمونه بارز آن کارآزمائی بالینی می باشد جهت افزایش دقت و اعتبار اقدام به نمونه گیری از جمعیت در دسترس می شود. موارد زیر از جمله متداول ترین روش های نمونه گیری غیر احتمالی هستند:
- نمونه گيري آسوده ( لقمه اي)
- نمونه گيري سهميه اي
- نمونه گيري قضاوتي
جمع آوری اطلاعات
يكي از اصلي تر ين بخش هاي هر كار پژوهشي را جمع آو ري اطلاعات تشكيل مي دهد. چنانچه اين كار به شكل منظم وصحيح صورت پذيرد كار تجزيه و تحليل و نتيجه گيري از داده ها با سرعت و دقت خوبي انجام خواهد شد. براي جمع آوري اطلاعات در كارهاي پژوهشي چهار روش عمده را مورد استفاده قرار مي دهند.
اهداف درس
شما درپايان اين قسمت بايد قادر باشيد:
- روش های جمع آوری اطلاعات در هنگام اجرای تحقيق را توضيح دهيد.
- روش منتخب برای جمع آوری داده ها در تحقيق خود را تشخيص دهيد.با انتخاب شيوه مناسب از سوگيری در تحقيق خود پيشگيری کنيد.
گردآوری داده ها
پیش از گردآوری داده ها باید طرح مشخص برای اینکاردر نظر گرفت. پاسخ به سوالات زیر می تواند راهگشا باشد.
- داده هاي مربوط چه چيزي گردآوري مي شود ؟
- چرا داده ها گردآوري مي شود ؟
- داده ها چگونه گردآوري مي شود ؟
- داده ها در چه زماني گردآوري مي شود ؟
- داده ها را چه كساني گردآوري مي كنند ؟
- گردآوري داده ها به چه مواد و ابزاري نياز دارد ؟
- داده ها چگونه توصيف و تفسير مي شوند ؟
- چه مقدار هزينه براي گردآوري داده ها و تفسير آنه
نظرات شما عزیزان:
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت: