از سری مقاله های علوم تربیتی 8 « ایده هایی برای تشویق کودکان و دانشآموزان به مطالعه » 

خودتان هم مطالعه کنید. یکی از بهترین راه ها برای تشویق کردن بچه ها بهمطالعه این است که خودتان الگوی آنها باشید. اگر بچه ها ببینند که خودتانهم کتاب می خوانید و از مطالعه لذت می برید، احتمال اینکه آنها هم چنینعادتی پیدا کنند و این فعالیت ها را پیش بگیرند بیشتر است.

 به آنها کتابهدیه دهید. کتاب هدیه ای نسبتاً ارزان و بسیار مفید است. به علاوه چیزیکه به صورت هدیه به کسی داده شود ارزش و احترام بیشتری پیدا میکند. بچههای من همیشه از طرف مادربزرگشان کتاب هدیه می گیرند و وقتی او با اینهدایا پیششان می آید بسیار خوشحال می شوند. مطالعه را به صورت یک تفریح
درآورید.

چیزی که از آن لذت برده شود همیشه مورد علاقه است. داستانکتابها را به صورت نمایش درآورید، صدایتان را عوض کنید و بچه ها را سرشوق بیاورید. اگر داستان را خسته کننده و حوصله سر بر برای بچه ها  بخوانید، هرچقدر هم که داستان جالب و جذابی باشد، آنها اشتیاقی برایدنبال کردن آن نخواهند داشت. مرتب کتاب بخوانید.

هر روز یا حتی چند باردر روز برای بچه های کوچکتان کتاب بخوانید. بچه های بزرگترتان را همتشویق کنید که هر روز برای خود مطالعه کنند و درمورد کتابی که خوانده اندبا آنها صحبت و گفتگو کنید.

تلویزیون را خاموش کنید و کمی خانه را آرامکنید. خاموش بودن تلویزیون باعث می شود بچه ها به دنبال سرگرمی دیگریبرای خود باشند. تماشای بیش از اندازه تلویزیون برای بچه ها مضر است، بهویژه اگر بخواهید آنها را به مطالعه تشویق کنید.

 هر هفته یا هر ماه بچهها را به کتابخانه ببرید تا کتاب های مورد علاقه شان را خودشان انتخابکنند. یادتان باشد مجلات و کتاب های خنده دار و مفرح راه بسیار خوبی برایترغیب بچه ها به کتاب خواندن است.

یک راه خوب دیگر برای تشویق بچه ها بهمطالعه استفاده از کتاب هایی است که روی CD ضبط شده اند. بچه ها را بهجلسات و مسابقات کتابخوانی در کتابخانه یا کتابفروشی محل ببرید. گاهیاوقات وقتی بچه ها کتاب ها را از زبان افراد دیگر بشنوند علاقه و اشتیاقبیشتری به خواندن پیدا می کنند.

 کتاب های چند فصلی بخوانید. کتابهای چندفصلی خواننده را بیشتر ترغیب به خواندن می کند و باعث می شود برای اطلاعیافتن از آخر داستان دوباره به سراغ کتاب بیایند یا آنقدر خواندنشان راادامه دهند تا کتاب را به پایان برسانند. از فیلم استفاده کنید. شاید بادیدن کارتن هاکلبری فین بچه ها علاقه بیشتری به خواندن کتاب آن پیداکنند.

از علاقه بچه ها استفاده کرده و کتاب هایی با آن نوع شخصیت هایی کهدوست دارند برایشان بخرید. از لالایی ها کمک بگیرید. شاید بچه ها دوستداشته باشند لالایی هایی که در کودکی برایشان می خواندید را بار دیگر درکتاب بخوانند. پس کتابش را پیدا کنید و برایشان بخرید. کتاب ها را با همبلند بلند بخوانید. این راه برای آموزش مطالعه به بچه ها بسیار خوب استچون بچه ها عاشق در آوردن صدا هستند. پس هر زمان که وقت کردید، با همنشسته و کتاب ها را بلند بخوانید. مثلاً درآوردن صدای تیک تیک ساعت یا تقتق زدن به در برای بچه ها می تواند سرگرم کننده باشد و علاقه آنها را بهخواندن بیشتر میکند. تشویق کردن بچه ها به مطالعه کار چندان دشوارینیست. می بینید که راه های زیادی برای اینکار وجود دارد. به علایق آنهاتوجه کنید و برحسب آن کتاب های مناسبی در اختیارشان قرار دهید تا از همینکودکی با ارزش کتاب و مطالعه آشنا شوند.

مطالعه چرا و چگونه!؟

یکی از پیش نیازهای مهم رشد و توسعه فرهنگی و اجتماعی و حتی اقتصادیداشتن جامعه ای اهل کتاب و مطالعه است. دستیابی به چنین جامعه ای بهبرنامه ریزی هدفمند و آزموده و به استمرار آن نیازمند است. اهمیت بررسیجایگاه مطالعه از آنجا ناشی می شود که کتاب به منزله گنجینه های عظیمدانش بشری - اعم از آثار جدید و آثار قدیم - به عنوان یک منبع معتبر وقابل استفاده، همواره مورد توجه قرار گرفته است.سازمان آموزش علمی وفرهنگی ملل متحد (یونسکو) در بسیاری از کنفرانس های خود اساس توسعهاقتصادی را گسترش کتاب و برنامه ریزی درازمدت آموزش دانسته است؛ شورایاجتماعی و اقتصادی سازمان ملل نیز کتاب را یکی از وسایل لازم عمران وپیشرفت ملت ها دانسته است (ابرامی، 1357)در اوایل قرن 20 مسئله مطالعه،علاقه مندی و عادت آن بیشتر جنبه تفنن و سرگرمی داشت و تنها اهل ادب وتحقیق خود را محتاج به مطالعه مرتب و مداوم می شمردند.

 تحول اقتصادی وعظیمی که در امر پیشرفت علم و صنعت در کشورهای مترقی جهان ایجاد گردید،با تعمیم تعلیمات عمومی که نتیجه نیازمندی های شدید به کارگران و افرادمتخصص برای گرداندن چرخ عظیم صنعت بود، این مسئله (مطالعه) را از حالتانفرادی خارج و به مسئله عمومی و پایه ای از تحصیل و تربیت مبدل کرد
(امیرهادی، 1383)رشد سالانه آزاد شدن اطلاعات در دنیا و همچنین سرعت روبه رشدی که جریان اطلاع رسانی و کسب اطلاعات به خود گرفته است، این نیازرا شامل می شود که تمامی کسانی که می خواهند خود را با ا ین روند رو بهپیشرفت، همسو کنند، باید خود را در جریان این دریای عظیم و پهناور جستجوکنند و این امر با ایجاد رغبت و عادت کردن به مطالعه و کتابخوانی میسرخواهد شد نقطه آغازین این حرکت عظیم فرهنگی، آشنایی والدین، مربیان ودست اندرکاران مسائل تعلیم و تربیت با نقش کتاب و مطالعه در زندگی فردی واجتماعی بوده. و همچنین آگاهی دادن آنان از روش های مختلف ایجاد روحیهعادت به مطالعه، روش مطالعه صحیح و یادگیری بهتر در کودکان و نوجواناناست از آنجا که والدین و مربیان تاثیر زیادی در تعلیم و تربیت فرزندانخود دارند، باید شرایط و موقعیت های مختلف را به خوبی بشناسند برهمیناساس راه و روش صحیح را در پیش بگیرند و این راه تضمین کننده موفقیت آنهادر این زمینه خواهد بود. مهمترین عامل پرداختن به این موضوع در ایننوشتار احساس نیازی بود که اول در خود سپس در میان قشر جوان و بخصوصدانشجویان احساس می شد که راه تحصیل و کتابخوانی در دوره های آموزش عالیو در درک و فهم مطالب کتاب ها دچار مشکل هستند باتوجه به مشکلات ذکر شدهکه متخصصان آموزشی اذعان دارند “هیچ مهارتی برای بشر پرارزش تر از مهارتدر خواندن، مطالعه و سودجستن از آن نیست” (حمدی پور، 1380)

تعاریف مطالعه: در لغت نامه دهخدا،

 مطالعه به معنای نگریستن بر هرچیزی برای واقف شدن به آن و تامل و تفکر و اندیشه، نظر به دقت است و مطالعه کردن به معنی نگریستن در چیزی برای وقوف بر احوال آن آمده است. در فرهنگ معین، مطالعه یعنی خواندن کتاب یا نوشته ای و فهمیدن آن، قرائت نوشته ای برای درک آن ذکر شده است.در فرهنگ علوم رفتاری مطالعه به 3 عامل زیر به کار رفته است:

1 - به کار بردن عقل یا ذهن برای یک مسئله یا موضوع

2 - رشته ای از یادگیری است

3 - بحث و بررسی درباره یک موضوع، یا یک بحث خاص و یا گزارش درباره تحقیق

در تعاریف موجود دیگر، مطالعه را به 2 بخش تقسیم می کند. مطالعه در معنا و مفهوم وسیع آن، همان ارتباط است. ارتباط با دنیای تازه به وسیله آثار به جا مانده از دیگران، آثاری که نشان دهنده طرز تفکر آنان و شامل آثار تاریخی و جغرافیایی، هندی و غیره است، در قسمت دوم، مطالعه رادر معنای خاص آن بیان می نماید که عبارت است از ارتباط با افکار دیگران به وسیله کتاب یا هر نوع نوشته دیگر. نکته ای که در میان تعاریف بالامستتر است، قصد و عمد در انجام این عمل (مطالعه) است. یعنی مطالعه فرایندی هدفمند و بنا به میل شخصی می تواند به هر سویی کشانده شود و بستگی به نوع علاقه و کشش درونی شخص دارد. علاقه ای که فرد در زندگی به ورزش بدمینتون دارد باعث می شود که به خواندن و مطالعه مجلات و روزنامه های تخصصی بپردازد یا همچنین در مسائلی که فرد درگیر آن است، چه در شغل که باعث می شود فرد اطلاعات مربوط به آن شغل را از مجلات یا از سایت های مختلف جستجو کند، مانند اطلاعات بازار بورس و هنر، آشپزی و ...

انواع مطالعه:

در تعاریف عملیاتی مطالعه را به 2 صورت می توان مشخص و متمایز کرد (البته باتوجه به موارد مورد مطالعه)

الف) کتب درسی و منابع درسی: که عبارتند از کتاب های درسی که از طرف سازمان آموزش و پرورش برای همه دوره های تحصیلی و مقاطع 3 گانه و پیش دانشگاهی و همچنین مقاطع قبل از آنها (ابتدایی، راهنمایی) تعیین گردیده است و دانش آموزان باید در طول سال تحصیلی فقط این کتاب ها را برای وارد شدن به مقاطع بالاتر پاس کنند. در مقاطع آموزش عالی، کتب و منابعی که مورد نظر اساتید می باشد که اکثرا تالیفی یا ترجمه است و برای گذراندن واحد درسی و اخذ امتحان به دانشجویان معرفی می گردد.

ب) مطالعه منابع غیردرسی: روزنامه، مجلات، کتاب داستان، رمان، اطلاعات عمومی و .. مشخصه اصلی این منابع را می توان، افزایش اطلاعات شخصی و آگاهی فردی عنوان کرد و نوع آن بستگی به علایق فرد دارد.

تفاوت انواع مطالعه

چنانچه در تعاریف بالاقید شده است، مشخص است که در مطالعه منابع درسی انعطاف پذیری نسبت به منابع غیردرسی کمتر است. در نحوه انتخاب، در کتاب
های درسی تعیین منابع توسط سازمان آموزش و پرورش و در آموزش عالی توسط اساتید صورت می گیرد، ولی در مطالعه منابع غیر درسی انتخاب کننده فرد و
با علاقه او صورت می گیرد. ولی در جامعیت منابعی که توسط سازمان آموزش و پرورش و اساتید مشخص می شود، به نسبت از منابعی که فرد انتخاب می کند
جامعیت بیشتری دارد (باتوجه به تجربه.)

ممکن است در کتاب ها و منابع درسی که برای دانش آموزان و دانشجویان تعیین و مشخص می گردند تمام مطالب منابع، در طول سال تحصیلی و ترم مطالعه نشود و شاید مطالب مهم مطالعه نشود و ابتر بماند. ولی در مطالعه منابع غیردرسی باتوجه به مطالب عرضه شده این امکان به نسبت کمتر است.

روش های مطالعه

مطالعه ثمربخش از 2 عامل متاثر است، یکی علاقه نسبت به مطلب خواندنی، دیگری کاربرد ماهرانه فنون مطالعه، علاقه نسبت به مطالب خواندنی سبب می شود تا شخص به مطالعه بیشتر بپردازد، مطالعه بیشتر منجر به بهتر شدن فنون مطالعه می شود، کاربرد فنون بهتر، مطالعه را آسانتر، سریع تر و لذت بخش تر می سازد، در نتیجه علاقه خواننده نسبت به مطالعه افزایش می یابد و سبب می شود تا او به مطالعه بیشتر بپردازد، از خواندن مطالبی که نباید بخواند دوری نکند و در زمان کمتر مطالب بیشتری را بخواند (سیف، 1379.)

تاثیرات مطالعه:

مطابق تحقیقات و بررسی های “ویلز، براسون و بردشاو” 5 تاثیر عمده از مطالعه، به دست آمده است که عبارتند از:

1 - عامل وسیله ساز: یعنی آشنایی و شناخت کاملی از مشکلات واقعی و داشتن صلاحیت کامل برای روبرو شدن با مشکلات

2 - تاثیر در شخصیت و ایجاد شخصیت جدید: واژه شخصیت در زبان روزمره معانی گوناگونی دارد، گاه منظور از شخصیت درجه کارایی و جاذبه اجتماعی آن مورد نظر است، گاه به منظور توصیف بارزترین ویژگی شخص به کار می رود، ولی روانشناسان در بحث از شخصیت بیش از هر چیز به تفاوت های فردی توجه دارند، یعنی ویژگی ای که یک فرد را از دیگران جدا و متمایز می کند.

با این حال تاثیری که مطالعه می تواند در شخصیت فرد داشته باشد، همه موارد بالارا در برمی گیرد. چون در شیوه تفکر و نحوه سازگاری فرد با محیط تاثیر بسزایی دارد و تاثیر آن در فرد، می تواند باعث رهایی، از احساس حقارت و اطمینان به خود باشد و موفقیت او را در محیط تضمین کند.

3 - تاثیر در بحث و استدلال: یعنی تقویت یک عقیده یا تبدیل و تغییر و تفسیر آن به عقیده دیگر، از طریق بحث و استدلال میزان مطالعه و پرورش و رشد عقیده رابطه مستقیمی با یکدیگر دارند. افراد را می توان با ابراز عقیده و بحث و استدلال آنها در موضوعات مختلف ارزیابی کرد و توان آنها را در موفقیت و پیروزی شان در مباحث و گفتگوها و مناظره ها و مقبولیت نظراتشان توسط جمع و افراد مختلف، را می تواند در تاثیرات مطالعه منابع و میزان آن دانست.

4 - تاثیر در زیبایی: یعنی کسب تجارب زیبایی شناسی از طریق ادبیات و هنر و ...

در مطالعه ادبیات و هنر و آگاهی از مطالبی که در این علوم قرار دارد و لذتی که با مطالعه این منابع، پیش روی خرد قرار می گیرد، از جمله فواید مطالعه این آثار است. دکتر علی اکبر سیف از متخصصان آموزشی از جمله تاثیرات مطالعه در زیبایی را:

افزایش میزان درک و فهم از طریق کشف معانی عمیق یک نوشته.

بالابردن سطح آگاهی نسبت به اهداف زندگی و فلسفه حاکم بر آن، از طریق شریک شدن در احساسات و تجربیات و طرز فکر دیگران. بهره گیری بیشتر از استعدادهای شخصی از طریق برانگیختن افکار، ادراکات و احساسات و ... می داند.

5 - تاثیر در آسودگی خاطر:

یعنی رهایی از افکار و عقاید بخصوص از طریق مطالعه منابعی که آن طرز فکرها و عقاید قبلی را تعدیل یا تغییر داده و انسان را به آرامش خاطر می رساند. تاثیر مطالعه در زندگی فوق العاده وسیع است. یک مطالعه کننده، می تواند مهارت های تازه یاد بگیرد، حقایق تازه ای را معرفی کند، فردی با معلومات بار بیاید و می تواند با افکار جدید و نوآور، اقدامات شکوفایی به عمل آورد.

اهمیت و ضرورت مطالعه کردن:

کتاب بر عالم تمدن فرمانروایی می کند. “ولتر” هیچ اهمیت و ضرورتی بالاتر از این مسئله نیست که مطالعه چه تاثیرات عمیق، در روح و روان و خودسازی افراد می گذارد و در رشد و شکوفایی اقتصادی و آگاهی سیاسی افراد جامعه، چه ردپاهایی از خود به جای می گذارد.

تکامل فرهنگ هر جامعه، مدیون و مرهون شناخت ویژگی های فرهنگی و تاثیر آن بر افراد جامعه است.

امروزه مطالعه کردن یکی از شاخص های توسعه و رایج ترین محصول فرهنگی کشورهای مختلف محسوب می شود، زیرا مطالعه کتاب و فرهنگ کتابخوانی نمایانگر، رشد ملی و از نشانه های بارز بالندگی فرهنگ و تمدن هر کشور است.

در دنیای متغییر قرن 21 که هر روز در زمینه های علمی، هنری، سیاسی و اقتصادی و ... یک اتفاق تازه می افتد و خط جدیدی به راه می افتد کتاب و مطالعه جایگاه ویژه ای دارد و دیگر مثل سابق کار افراد منحصر به فرد نیست. هر کسی در هر شغل و مقامی لازم است به طور مرتب مقداری از وقت خود را به مطالعه و مطالب اختصاص دهد، چه این مطالب از روزنامه یا مجلات یا کتاب های گوناگون باشد.

نگاهی گذرا به علل پیشرفت کشورهای جهان، چه توسعه یافته و چه در حال توسعه و عقب مانده، مبین این واقعیت است که بخش عظیمی از این موفقیت های
آنها در سایه توجه شان به نسل نوجوان و جوان و سرمایه گذاری در جهت رشد و پرورش استعدادهای آنان بوده است.

در جوامع پیشرفته دنیا که اهمیت مطالعه و خواندن مطالب مختلف بر مردم آشکار شده است، بهبود وضع مطالعه و راه های صحیح و تسریع در این امر و درک بهتر و فهم مطالب یکی از اقدامات مهم آموزشی محسوب می شود.

در جوامع مترقی روش های درست مطالعه نه تنها در ضمن آموزش دروس مختلف آموزشگاه ها به یادگیرندگان ارائه می شود، بلکه دوره های کوتاه مدت و بلندمدت روش های درست مطالعه و روش های سریع خواندن و مفهومی برای تمامی افراد علاقه مند دایر شده است و جهت شرکت جستن مردم در این دوره ها آنان را به عوامل مختلف مورد تشویق و ترغیب قرار می دهند (سیف علی اکبر، 1379.)

متاسفانه از آنجا که فرهنگ مطالعه و کتابخوانی در جامعه ما هنوز جایگاه خود را به دست نیاورده است و از وضعیت نامطلوبی برخوردار است، لذا باید برای ایجاد رغبت و عادت در کودکان ونوجوانان به مطالعه خواندنی های مطالب جدی، علمی، فنی و شغلی و... چاره اساسی اندیشیده شود.