• برق در جهان

اگرچه که الکتریسته به عنوان نتیجه واکنش شیمیایی ای که در یک پیل الکترولیت از زمانی که الساندرو ولتا در سال 1800م این آزمایش را انجام داد، شناخته می شده است، اما تولید آن به این روش گران بوده و هست. در سال 1831م، مایكل فارادی ماشینی ابداع کرد که از حرکت چرخشی تولید الکتریسته می کرد، اما حدود پنجاه سال طول کشید تا این فن آوری از نظر اقتصادی مقرون به صرفه شود. در سال 1878م، توماس ادیسون جایگزین عملی تجاری ای را برای روشنایی های گازی و سیستم های حرارتی ایجاد کرد و به فروش رساند که از الکتریسته جریان مستقیمی استفاده می کرد که بطور منطقه ای تولید و توزیع شده بود، استفاده می کرد. در سیستم جریان مستقیم ادیسون، ایستگاه های تولید توان اضافی می بایست نصب می شدند. بدلیل اینکه ادیسون قادر نبود سیستمی را تولید کند که به ژنراتورهای چندگانه اجازه بدهد که به یکدیگر متصل شوند، گسترش سیستم او نیاز داشت که تمامی ایستگاه های تولید جدید مورد نیاز ساخته شوند.

نیاز به نیروگاه های اضافی ابتدا توسط قانون اهم بیان شده است، به دلیل اینکه تلفات با مربع جریان یا بار و با خود مقاومت متناسب است، بکار بردن کابل های طولانی در سیستم ادیسون به مفهوم داشتن ولتاژهای خطرناک در برخی نقاط یا کابل های بزرگ و گران قیمت و یا هر دوی اینها بود.

نیکولا تسلا که مدت کوتاهی برای ادیسون کار می کرد و تئوری الکتریسته را بگونه ای درک کرده بود که ادیسون درک نکرده بود، سیستم جایگزینی را ابداع کرد که از جریان متناوب استفاده می کرد. تسلا بیان داشت که دو برابر کردن ولتاژ جریان را نصف می کند و منجر به کاهش تلفات به میزان 4/3 می شود و تنها یک سیستم جریان متناوب اجازه انتقال بین سطوح ولتاژ را در قسمت های مختلف آن سیستم ممکن می سازد. او به توسعه و تکمیل تئوری کلی سیستم اش ادامه داد و جایگزین تئوری و عملی ای را برای تمامی ابزارهای جریان مستقیم آن زمان ابداع کرد و ایده های بعدیش را در سال 1887م در 30 حق انحصاری اختراع به ثبت رساند.

در سال 1888م کار تسلا مورد توجه جرج وستینگهاوس که حق انحصاری اختراع یک ترانسفورماتور را در اختیار داشت و یک کارخانه روشنایی را از سال 1886م در گریت بارینگتون، ماساچوست راه اندازی کرده بود، قرار گرفت. اگرچه که سیستم وستینگهاوس می توانست از روشنایی های ادیسون استفاده کند و دارای گرم کننده نیز بود، اما این سیستم دارای موتور نبود. توسط تسلا و اختراع ثبت شده اش، وستینگهاوس یک سیستم قدرت برای یک معدن طلا در تلورید، کلورادو در سال 1891 ساخت که دارای یک ژنراتور آبی 100 اسب بخار(75 کیلو وات) بود که یک موتور 100 اسب بخار (75 کیلو وات) را در آنسوی خط انتقالی به فاصله 5/2 مایل (4 کیلومتر) تغذیه می کرد. سپس در یک قرارداد با جنرال الکتریک که ادیسون مجبور به فروش آن شده بود، شرکت وستینگهاوس اقدام به ساخت یک نیرگاه در نیاگارا فالس کرد که دارای سه ژنراتور تسلای 5000 اسب بخار بود که الکتریسته را به یک کوره ذوب آلومینیوم در نیاگارا ، نیویورک و به شهر بوفالو، نیویورک به فاصله 22 مایل (35 کیلومتر) انتقال می داد. نیروگاه نیاگارا در 20 آوریل 1895م شروع به کار کرد.

• برق در تهران

شهر بزرگ تهران از حدود دو قرن پیش پایتخت ایران بوده است و به سبب نقش و موقعیت اداری و جغرافیای برجسته اش اولین مولد برق در تهران به قدرت تقریبی ٣ كیلو وات حدود ١٥ سال پیش در سال ١٢٦٤ هجری شمسی درست سه سال بعد از مؤسسه برق تجاری توماس ادیسون كه برای تأمین روشنایی بخشی یكی از خیابانهای شهر نیویورك ایجاد شده بود، به منظور تأمین روشنایی بخشی از كاخ سلطنتی ناصرالدین شاه قاجار، برای نخستین بار در این شهر مورد بهره برداری قرار گرفت.

١٩سال بعددر سال ١٢٨٣ هجری شمسی امتیاز تأسیس كارخانه برق در تهران به یكی از تجار خوش نام آن زمان مرحوم حاج حسین امین الضرب واگذار گردید. این كارخانه در سال ١٢٨٥ درست ٦ ماه بعد از صدور فرمان مشروطیت با یك ماشین بخار پیستونی با ٣ دیگ بخار كه سوخت آن زغال سنگ بود با مولدی به قدرت ٤٠٠ كیلو وات ساخت كارخانه آ.ا.گ. از كشور آلمان با ولتاژ٣٨٠/٢٢٠ ولت آماده بهره برداری و پذیرش مشتركان شد. محل این كارخانه در خیابان چراغ برق تهران (امیر كبیر كنونی) قرار داشت كه فقط برای تأمین روشنائی شبها بین ٥ تا ٧ ساعت كار می كرد. ماشین بخار دیگری با مولدی به قدرت ١٠٠ كیلو وات بعدها به آن اضافه شد. از اوایل سالهای ١٣٠٠ به بعد دو دستگاه نیم دیزل به قدرت ٥٠ اسب بخار ساخت كارخانه (انگو بلژیك كمپانی) در همان محل نصب گردیده و به ظرفیت كارخانه امین الضرب افزوده شد.

در این سالها به تدریج با آگاهی و علاقمند شدن بخش خصوصی به مزایای برق، رفته رفته شركتهای خصوصی برای تولید، توزیع و فروش برق ایحاد شد. در همین دوران برخی از كارخانه های صنعتی جدیدالتأسیس هم دارای مولد برق اختصاصی شدند. در سال ١٣١٠ برای نخستین بار، شبانه روزی كردن برق در تهران در میان دولتمردان آن زمان مطرح گردیده و اقدامات اولیه برای تحقق آن صورت گرفت تا آنكه بعد از گذشت ٦ سال بلاخره در تاریخ ٢٥/٦/١٣١٦ یك نیروگاه بخاری ساخت كارخانه اشكودا از كشور چكسلواكی با ٤ واحد ١٦٠٠ مگاواتی جمعاً به قدرت ٦٤٠٠ كیلو وات در محل كنونی شركت برق منطقه ای تهران واقع در میدان شهدا نصب گردیده و زیر نظر شهرداری تهران بهره برداری از آن آغاز گرید.

در فاصله سالهای١٣٢٠-١٣١٨ به ویژه از اردیبهشت ماه سال ١٣١٩ كه رادیو تهران شروع به كار كرد، استفاده از برق مخصوصاً برای شنیدن اخبار جنگ از رادیو با استقبال مردم روبرو گشت و به ناچار برای جبران كمبود نیرو از برق اضافی كارخانه های سیلو، سیمان تهران و پادگان سلطنت آباد كمك گرفته شد. بر اساس آمارهای موجود میزان تولید برق زا ٥/١٠ میلیون كیلو وات ساعت در ساعت ١٣١٧ به٥/١٥ میلیون كیلو وات ساعت در سال ١٣١٨ رسیده بود كه با منظور كردن ٥/١ میلیون كیلو وات ساعت تولید برق كارخانه حاج امین الضرب جمع تولید برق در آن سال به ١٧ میلیون كیلو وات ساعت رسید. جمعیت تهران در آن سال ٤٥٠٠٠ نفر بود كه بدین ترتیب میزان تولید سرانه برق سالانه به حدود ٣٨ كیلو وات ساعت رسیده بود.

در سالهای قبل از سال ١٣١٥ مسئولیت تهیه، نصب، تعمیر و نگهداری تأسیسات مربوط به روشنائی خیابانها به عهده واحدی به نام (اداره روشنایی) كه در شهرداری تهران ایجاد شده بود قرار داشت. ولی واحد مستقلی كه عهده دار برنامه برای تأمین برق مورد نیاز مردم و توسعه تأسیسات برق در آینده باشد وجود نداشت. با افزایش تقاضای روزافزون برق و رشد تدریجی مصرف، ایجاد یك مؤسسه مستقل كه عهده دار این وظیفه باشد احساس گردید و به همین خاطر در ٢٥ مهرماه سال ١٣١٥ یك مؤسسه مستقل به نام (مؤسسه برق تهران) زیر نظر شهرداری به وجود آمد. این مؤسسه در واقع با اهداف و شرح وظایف گسترده جایگزین اداره روشنایی شهرداری شد.

به علت افزایش تقاضا، كمبود برق در تهران روز به روز بیشتر احساس می شد اما در طی سالهای جنگ جهانی دوم به سبب اشغال ایران از سوی متفقین و آشفتگی اوضاع سیاسی داخلی و عدم امكان ساخت تجهیزات نیروگاهی در داخل كشور مشكلات حمل قطعات نیروگاهها از خارج كشور، امیدی به نصب نیروگاههای جدید وجود نداشت تا آنكه پس از پایان جنگ و پیش از خروج متفقین از ایران ٤ دستگاه مولد ٢٠٠٠ كیلو واتی جمعاً به ظرفیت ٨٠٠٠ كیلو وات ساخت كارخانه (وستینگهاوس) از ارتش آمریكا خریداری گردیده و در ضلع شمالی مولدهای اشكودا نصب شد و بهره برداری از آنها در مهرماه سال ١٣٢٧ آغاز گردید. احداث این نیروگاهها و حتی استفاده از برق مازاد كارخانه های دولتی از جمله سیمان، سیلو، دخانیات، سلطنت آباد و راه آهن نیز تكافوی پاسخگویی به نیازهای برق تهران را نمی كرد. چنان كه در زمستان سال ١٣٢٨ كمبود نیروی برق در تهران به طور كامل محسوس شد و به همین خاطر پس از مطالعات و بررسیهای به عمل آمده مسؤولان ذیربط در طی سالهای ١٣٣٢ و ١٣٣٣ اقدام به خرید سه دستگاه مولد دیزلی هر یك به قدرت ١٣٠٠ كیلو وات و در مجموع به قدرت ٣٩٠٠ كیلو وات، از كارخانه (نردبرگ) آمریكا نمودند. این مولدها هم در ضلع شمال غربی مولدهای اشكودا نصب شده و در طی سالهای ١٣٣٤ و ١٣٣٥ مورد بهبره برداری قرار گرفتند.<